Stipendia

Respondent John Arblaster (Dr., postdoctoraal onderzoeker, Theologie, KU Leuven) vroeg zich af of er in de voorgestelde metaforen sprake is van een vervaging tussen de ziel en God (e.g. een belangrijke bezorgdheid in de theologie van de tijd) of niet. Daarnaast suggereerde hij om extra argumenten aan te reiken die het idee van het afgelegen karakter van de Engelste mystici kunnen tegenspreken. Tenslotte suggereerde hij om bekende metaforen rond deïficatie die in de mystiek uit de Lage Landen voorkwamen (zoals water en rivier) verder uit te zoeken met betrekking tot de Engelse literatuur.

In het verdere verloop van het project wil Louise onze kennis verdiepen van de transregionale circulatie van mystieke teksten en ideeën uit de Lage Landen in Europa.

De sociaal antropologe dr. Anneke Newman voerde onder leiding van prof. dr. Christiane Timmerman aan het Centrum voor Migratie en Interculturele Studies van de Universiteit Antwerpen een onderzoeksproject uit over islamitisch onderwijs en migratie in Senegal. De UCSIA-visiting scholar is verbonden aan de Universiteit van Sussex en aan het Laboratoire d’Anthropologie des Mondes Contemporains van de Franstalige Vrije Universiteit Brussel.

Op 29 november 2017 gaf zij een lezing in dialoog met dr. Edith Piqueray van het Departement Gelijke Kansen en Diversiteit aan de Universiteit Antwerpen. Ouders kiezen voor hun kinderen ofwel een Koranschool, een seculiere openbare school of een hybride Frans-Arabische school die religie aanbiedt naast seculiere onderwerpen. De beslissingen van ouders worden voor elk van deze schoolvormen bepaald door de zeer hoge migratie, in het bijzonder die van volwassen mannen. Dat bepaalt het geld voor het schooltraject en vaak ook voor de onderwijsinfrastructuur.

De onderzoeksresultaten dagen onze stereotypen uit over islamitisch onderwijs: we associëren het meestal met extremisme of gebrek aan integratiebereidheid. De islamitische scholen in Senegal blijken niet alleen een ethos van vredevol samenleven aan te brengen, ze passen zich voortdurend aan de vormingsnoden en plaatselijke leefomstandigheden aan, die afhangen van binnenlandse en internationale migratie.

Beide gastsprekers keerden ook onze kijk op de rol van het eigen onderwijs ten aanzien van migranten en vluchtelingen binnenstebuiten. Het voorgestelde onderzoek toont dat de Poolse scholen in België de schoolcarrière en slaagkansen van hun nieuwkomers in het algemeen onderwijs in Vlaanderen ondersteunen door hen te omringen met een eigen culturele, sociale en linguïstische omgeving en door hen te ondersteunen in de school- en studiekeuze van de kinderen. Dat weerlegt onze intuïtie die een effect van segregatie veronderstelt.

Godsdienstfilosoof en theoloog dr. Taede Smedes, verbonden aan het Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en Samenleving in Amsterdam, voerde een onderzoeksproject uit Voorbij theïsme en atheïsme. Aanzetten tot een nieuwe hermeneutiek van het hedendaagse religieuze landschap. Zijn promotor was prof. dr. Walter Van Herck (Departement Wijsbegeerte, Universiteit Antwerpen).

Op 1 december 2015 verzorgde hij een lezing en masterclass aan de Universiteit Antwerpen over de polarisatie tussen ‘theïsme’ en ‘atheïsme’. De publieke controverse onttrekt een stille revolutie aan het oog. Dat klassiek godsgeloof – ‘theïsme’ – slinkt, betekent niet noodzakelijk toenemend atheïsme omdat velen spiritualiteit steeds meer persoonlijk invullen. Anderzijds vragen ook steeds meer ‘atheïsten’ zich af of atheïsme zonder eigen, constructieve levensbeschouwelijke invulling kan gelden. Zijn de termen ‘geloof’ en ‘ongeloof’, ‘religieus’ en ‘atheïst’ nog wel bruikbaar? Of creëren ze een werkelijkheid die er niet is?

De ‘visiting scholar’ duidde in een blog de publieke reacties op zijn tekst rond de spanning tussen geloof en wetenschap in de Nederlandse context en schreef een recensie van het boek Gedoofde kaarsen en uitslaande vlammen. Over secularisatie in Vlaanderen, dat met steun van UCSIA werd uitgegeven (Uitgeverij Polis, 2015).

Valentina Gentile is adjunct professor aan het Centre for Ethics and Global Politics van de Università Internazionale di Studi Sociali (LUISS) in Rome, waar zij ook haar doctoraat in de politieke wetenschappen behaalde. Ze werkte aan de School of Public Policy van University College London en aan de Universiteit van Utrecht. Professor Gentile voert aan de Universiteit Antwerpen een onderzoek uit naar ‘De idee van een civiele cultuur: rechtvaardigheid en stabiliteit in de religieus pluralistische samenleving’ met als promotor prof. dr. Willem Lemmens (Departement Wijsbegeerte).

Op donderdag 19 april 2012 gaf prof. Gentile een lezing over Moral Stability and Pluralism in Deeply Divided Democracies.

Verónica RORDIGUEZ BLANCO is een rechtsfilosofe. Zij is Senior Lecturer aan de Birmingham Law School (Universiteit van Birmingham) en voert aan de Universiteit Antwerpen een onderzoeksproject uit getiteld “Recht in de gedaante van het goede: een Aristoteliaans begrip van autoriteit van het recht”. Haar promotor is prof. dr. Georgios Pavlakos van het Centre for Law and Cosmopolitan Values (Faculteit Rechten UA).  

Op 17 november 2011 onderzocht zij in een publieke lezing de verhouding tussen wetten, redens en daden. De UCSIA-scholar stelde de gangbare uitleg in vraag die door de Britse rechtsfilosoof H.L.A. HART (1907 – 1992) werd ontwikkeld. Volgens HART staan regels op zichzelf en mensen passen regels toe omdat ze er nu eenmaal zijn. Dit gangbare model onderscheidt twee componenten: een agent met een mentaal bewustzijn (een geloof, een wens, een attitude) en een handeling die eruit voortvloeit. Zo bekeken, verlenen regels een zin aan de handeling: we doen of laten iets omwille van de regel.

Prof. RODRIGUEZ BLANCO keert die verhouding om: regels en wetten verlenen geen betekenis maar krijgen die. Wetten hebben zin wanneer ze mensen gidsen in de keuzes die ze bij elke handeling maken. Haar alternatief model noemt ze “recht onder de gedaante van het goede”. Het sluit aan bij het gedachtegoed van Aristoteles: een handeling zet een potentie om in een actuele toestand. Regels dragen een teleologische betekenis: wat maakt een handeling en de regels die men daarbij inroept tot iets goeds in moreel opzicht? Waartoe leiden ze? Regels en wetten worden in deze visie niet van buiten af opgelegd en passief toegepast. Diegene die handelt verleent ze inwendig betekenis in een proces waarin handelen en beraadslagen innig verbonden zijn. We passen regels toe niet omdat ze er zijn, maar omdat we het eens zijn met de kenmerken die de regels tot iets goeds maken. Anders gezegd: spelregels zijn niet de reden waarom men een spel speelt.

Prof. RODRIGUEZ BLANCO noemt haar model zelf “naïef”: het legt daden en hun betekenis niet uit op basis van een abstract theoretisch model maar vanuit de betekenis die de actoren er zelf aan verlenen tijdens het handelen. Maar dit naïeve model verklaart beter de normativiteit van het recht.

Prof. dr. Jacques HAERS sj, Academisch Directeur van UCSIA, onderstreepte het belang van haar vernieuwende inzichten bijvoorbeeld voor het vraagstuk wanneer burgerlijke ongehoorzaamheid in moreel opzicht gewettigd is

Prof. Beatrice Hanssen is professor Duits aan de University of Georgia, Athens. Tijdens haar verblijf aan de Universiteit Antwerpen wijdde ze zich i.s.m. Prof. Viviane Liska aan de theologische en ethische implicaties van Walter Benjamins theorie van het Eingedenken (commemoratie, rouw, herdenking). Het onderzoek in april 2007 droeg bij tot de dialoog over de theorie van de Frankfurt School in het Departement Literatuur aan de Universiteit Antwerpen.

Prof. Craig Harline is hoogleraar Europese geschiedenis aan de Brigham Young University (USA). Als UCSIA-scholar voerde hij aan de Universiteit Antwerpen onderzoek uit i.s.m. Prof. Guido Marnef (Departement Geschiedenis). Professor Harline bestudeerde een fundamenteel maar nog weinig onderzocht aspect van de Reformatie, met name de effecten van religieuze bekeringen en religieus gemengde huwelijken binnen gezinsverbanden. Vandaag worstelen families die met religieuze, culturele, raciale of seksuele verschillen geconfronteerd worden met dezelfde essentiële problemen: wanneer en hoe overstijgen overtuigingen en geloofsopvattingen de familiebanden, en vice versa? Op 14 februari 2007 gaf hij hierover een publieke lezing.

Christo Heunis is doctor in de sociologie en Senior Researcher aan het Centre for Health Systems Research and Development (CHSR&D) van de University of the Free State, Bloemfontein.

Aan de Universiteit Antwerpen voert hij, in het kader van een UCSIA-scholarship, onder begeleiding van prof. dr. Herman Meulemans een onderzoek uit over “Determining factors in inappropriate health-seeking behaviour among TB and HIV/AIDS patients in the Free State with a view to developing appropriate intervention strategies”.

In een lezing op 6 december 2006 analyseerde hij de wijze waarop AIDS/HIV zich aandient in Free State. Hij belichtte het beleid dat de overheid voert. In tegenstelling tot de wijze waarop de ziekte zich in Europa manifesteert, is AIDS/HIV er de ziekte van een zeer groot en heterosexueel deel van de bevolking. Samen met tuberculose vormt ze een tweeling-epidemie, die het sociale weefsel van de ganse samenleving op catastrofale wijze aantast.

Willem Van der Merwe is doctor in de filosofie en professor aan de Universiteit van Stellenbosch, Zuid-Afrika. Prof. Van der Merwe voerde samen met Prof. dr. Guy Vanheeswijck aan de Universiteit Antwerpen een onderzoeksproject uit over ‘Postmoderniteit en die Christelike geloof. Die kultuurfilosofiese herwaardering van religie, en meer spesifiek die Christelike geloof, in die postmoderne filosofie’. Op woensdag 13 december 2006 gaf hij hierover een publieke lezing.

Laszlo ZSOLNAI, professor in “Business Ethics” aan de Corvinus University of Budapest, voerde aan de Universiteit Antwerpen in de lente van 2006 als UCSIA-scholar een onderzoeksproject uit met als titel “Spiritualiteit, Economie en Soberheid” . Zijn promotor was Prof. dr. Henk Opdebeeck (Centrum voor Ethiek van het Departement Filosofie) met als copromotor Prof. Luc Van Liedekerke. 

Op vrijdag 24 maart 2006 gaf hij samen met Prof. Johan Verstraeten (KULeuven) een lezing op de debatavond over “Boeddhisten en bisschoppen over globalisering”. Volgens Prof. Zsolnai streeft het boeddhisme met de minste consumptie de hoogste bevrediging na. Een visie die nauw aansluit bij de ideeën van antiglobalisten. Prof. Verstraeten heeft meegewerkt aan de verklaring van de bisschoppen van België over de economische, culturele en sociale gevolgen van de globalisering. Hij stelde dat de Kerk de globalisering vooral moet bekijken vanuit het standpunt van wie eronder lijdt.

Professor Zsolnai werkte ook mee aan de publicatie “Frugality. Rebalancing Material and Spiritual Values in Economic Life”.

Op 29 januari 2009 gaf hij de lezing ‘De Rerum Novarum à la théorie économique Maurice Potron sj’ over het leven en werk van Maurice Potron sj.

De samenwerking met de academici van de Universiteit Antwerpen leidde tot een artikel in “The European Journal of the History of Economic Thought”: Bidard, Christian, Erreygers, Guido and Parys, Wilfried(2009)”Our daily bread’: Maurice Potron, from Catholicism to mathematical economics’,The European Journal of the History of Economic Thought,16:1,123 — 154.

Herinnering en religieuze identiteit in de 17e eeuwse Nederlanden

Judith Pollmann is bijzonder hoogleraar Geschiedenis en Cultuur van de Republiek der Verenigde Nederlanden aan de Universiteit Leiden. Zij leidt daar sinds 2008 het NWO-VICI onderzoeksproject Tales of the Revolt. Memory, Oblivion and Identity in the Low Countries, 1566-1700. Prof dr. Guido Marnef, hoogleraar, was de promotor van haar scholarship aan de Universiteit Antwerpen.

Op 11 mei 2010 gaf prof. dr. Judith Pollmann een lezing getiteld “Met grootvaders bloed bezegeld. Herinnering en religieuze identiteit in de zeventiende-eeuwse Nederlanden”. Zij is bijzonder hoogleraar geschiedenis en cultuur van de Republiek der Verenigde Nederlanden aan de Universiteit Leiden. Op voorstel van prof. dr. Guido Marnef, hoofddocent, verblijft zij als UCSIA-scholar aan de Universiteit Antwerpen.

Religieus geweld en burgeroorlog tekenden in de 16e eeuw Europa en de Habsburgse Nederlanden. Net als in onze eigen tijd, bleef het oorlogsverleden nog verrassend lang actueel. Wanneer de inwoners van de Lage Landen een eeuw later over hun religieuze identiteit spraken, dan grepen ze vaak terug naar dat verleden met verhalen over martelaarschap en mirakels, ballingschap en voorzienigheid. In de Noordelijke Nederlanden ontwikkelde zich een seculiere herinneringscultuur – die de nadruk legde op de breuk met het verleden en de gemeenschappelijke vrijheidsstrijd – naast een zeer geschakeerde cultuur van religieuze herinneringen naargelang de godsdienstige overtuiging. In de katholieke Zuidelijke Nederlanden beleefde men het verleden vrij eenvormig als een periode van godsdienstige strijd.

Hadewijch fascineert over taal- en landsgrenzen heen. Ook de Amerikaanse mediëviste Patricia Dailey werd geraakt en ging de uitdaging aan om Hadewijchs Middelnederlandse mystiek te vertalen en te begrijpen. In haar lezing op 14 juni belichtte ze Hadewijchs teksten vanuit het prisma van de rol van het lichaam. 

Prof. Dailey verbleef aan de Universiteit Antwerpen op uitnodiging van prof. dr. Veerle Fraeters van het Ruusbroecgenootschap/Universiteit Antwerpen.

In haar 7e visioen gebruikt Hadewijch opvallend fysieke en sensuele termen om de vereniging van haar lichaam met Christus in de Eucharistie tot uitdrukking te brengen. Maar deze tekst is niet het verslag van een onmiddellijke en fysieke ervaring dat het schijnt te zijn. De teksten van Hadewijch zijn hermeneutische handelingen – ze willen kennen en begrijpen – en ze ondersteunen exegese en pedagogie. Om ze te interpreteren moet men de tradities en teksten begrijpen waarmee Hadewijch zelf vertrouwd was: middeleeuwse theologie, commentaren op de Schriften, devotieteksten, huwelijksmystiek.

In haar 7e visie voert Hadewijch een theologische eenheid ten tonele die ze wil beoefenen. Haar begrip van de Eucharistie bereikt een hoogtepunt in een ervaring van eenheid. Ze schrijft en ziet wat ze zelf gelezen heeft: dat zij en haar beminde één zijn. In de traditie van de Grieken, Paulus en Augustinus, onderscheidt ze een materieel lichaam – materie – van een inwendig lichaam – lichame –. In de christeliijke traditie en middeleeuwse religieuze teksten is het uitwendig lichaam een tijdelijk aards voertuig. Het inwendig lichaam vernieuwt zich overeenkomstig het beloofde eeuwig leven en het blijft bestaan na de dood.  Volledig naar haar inwendig lichaam terugkeren betekent volledig in de perfectie vertoeven, een volmaaktheid die voorbehouden is voor het leven na de dood maar die zichtbaar wordt in visioenen.  Hadewijch probeert voortdurend haar uitwendige in overeenstemming te brengen met haar inwendige. Ze moet de christelijke imitatiobeoefenen en zorgen voor de behoeften van anderen als deel van haar materieel bestaan. In het achtste visioen zegt God: “ Kere weder in dine materie ende laet bloeyen dine werke”. De werken van Hadewijch, inbegrepen haar geschriften, zijn dus een manier om te leven overeenkomstig haar goddelijke roeping.

Prof. dr. Peter Losonczi (Centre for Intercultural Studies, University of West Hungary) voerde een onderzoeksproject uit getiteld “Van een archimedisch pluralisme naar een onderhandeld pluralisme: de relevantie van de Indische visies op pluralisme voor een reconceptualisering van de Europese context – Een studie vanuit het werk van Bilgrami”. Zijn promotor was prof. dr. Walter Van Herck en op 7 december 2010 vergeleek Losonczi India met Europa als postseculiere democratie.

Met diepe spijt vernemen we het overlijden van dr. Peter Losonczi. De Raad van Bestuur en de medewerkers betuigen hun oprecht medeleven aan zijn familie en aan de wetenschappelijke gemeenschap. Antwerpen, 19 juni 2015.

Op 17 maart 2011 hield UCSIA-scholar Xianglong ZHANG een lezing over “The Philosophical Feauture of Confucianism”. Hij is verbonden aan het departement Filosofie en religieuze studies van Peking University, Beijing. Professor Zhang voert onder leiding van professor Rob Faesen bij het Ruusbroecgenootschap een onderzoeksproject uit over de vertaling van Ruusbroecs “Die geestelike brulocht”.

Professor Zhang betoogde aan de hand van talrijke citaten uit de Lun Yu of Analects dat het Confucianisme geen universalistische aanspraken maakt. Zijn agrarische omgeving beïnvloedde Confucius’ opvattingen, zoals de overtuiging dat liefde voor de eigen familie vooraf gaat aan meer universele liefde. Of de voorkeur voor innerlijke spirituele beleving en wijsheid, eerder dan hat naleven of afdwingen van strenge wetten en regels: “de wind buigt het gras”. 

De politieke strijd in een uitgestrekt en verdeeld China maakte van Confucius een voorstander van een gedecentraliseerd politiek systeem: vele  onafhankelijke staten die in harmonie samenleven omdat ze een gemeenschappelijke cultuur delen. 

Het confucianisme zoekt geen bekeerlingen of terreinwinst maar eist respect voor de eigen culturele omgeving. Het kon daarom samen bestaan met het Boeddhisme, het Taoïsme of het Hindoeïsme, veel moeilijker met het christendom. Eens aangenomen door de Han dynastie als officiële religie, bleek het confucianisme zeer duurzaam. Het bestond twee millennia lang tot het communistische bewind het probeerde uit te wissen. Vandaag herleeft het confucianisme in China en dat kan wanneer het in dialoog treedt met andere culturen en levensbeschouwingen.