Subliem en subtiel?

De Kathedraal, 500 jaar zoeken naar taal

webinar en concert op 14 mei 2021

2021 is voor de Kathedraal een jubeljaar: in de lange periode tussen 1352 en 1521 werd er gebouwd aan de imposante kerk. Nog in 1521 legde keizer Karel V de eerste steen voor het ‘Nieuw Werck’, het was immers de bedoeling om het bouwwerk nog driemaal groter te maken. Twaalf jaar later echter, in 1533, maakte een brand een einde aan de ambitieuze bouwonderneming. De Kathedraal, toen nog de Onze-Lieve-Vrouwekerk, werd hersteld in haar huidige vorm en schopte het ook ondanks haar ‘bescheiden’ omvang tot UNESCO Werelderfgoed.

De omstandigheden anno 2021 geven weinig reden tot feesten, maar een verjaardag als deze willen we niet zomaar aan ons voorbij laten gaan. Het oorspronkelijke plan was een volksfeest: de Kathedraal richt zich naar buiten, nodigt alle Antwerpenaren uit om mee te vieren. Nu, op 14 mei, maken we de omgekeerde beweging en richten we ons naar binnen. De Kathedraal werkte samen met UCSIA een academisch programma uit dat de rol van de Kathedraal in het hedendaagse Antwerpen bevraagt.

Het uitgangspunt van het programma is het werk A Secular Age van de Canadese filosoof Charles Taylor, waarin hij het concept immanent frame introduceert. Hiermee maakt hij duidelijk dat de westerse blik op de werkelijkheid binnen de grenzen van het waarneembare, de materie en de menselijke rationaliteit blijft. Kan het ook anders? Sprekers Guido Vanheeswijck, Jan Van Ballegooijen, Jens Van Rompaey en Marlies De Munck buigen zich in hun respectieve bijdrages over vragen als: “Welke wegen voeren vandaag naar transcendentie, de ervaring waarbij iets of iemand de natuur, het zichtbare, het waarneembare, de materie overstijgt?”, “Hoe brengen we transcendentie ter sprake?”, “Hebben we hiervoor nood aan ‘subtielere talen’?”, “Kan kunst hier een rol in spelen?”, en ten slotte, “Welke rol is voor de Kathedraal weggelegd in de hedendaagse context van secularisatie?”.

Aansluitend op het webinar wordt om 20.00 uur vanuit de Kathedraal het concert ‘The four seasons’ van Antonio Vivaldi / Max Richter uitgezonden, uitgevoerd door het Atanares ensemble met soliste Nadja Nevolovitsch.

Op zoek naar de subtiele taal van een kathedraal

Guido Vanheeswijck

Een gotische kathedraal verbindt technisch meesterschap in de bouwkunst met een grote religieuze gevoeligheid. Het technische vernuft is nog steeds herkenbaar. Maar hoe staat het met de religieuze gevoeligheid voor het mysterie in een tijd waarin subtiele openheid op transcendentie moeilijk ervaarbaar is?

Guido Vanheeswijck (°1955) is licentiaat Germaanse filologie en doctor in de wijsbegeerte. Hij is gewoon hoogleraar aan het departement wijsbegeerte van de Universiteit Antwerpen en deeltijds hoogleraar aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven. Zijn onderzoeksdomeinen zijn cultuurfilosofie, godsdienstfilosofie en metafysica.

Op zoek naar de suptiele taal van een kathedraal - Guido Vanheeswijck

Religieuze ruimtes als onderdeel van het stedelijke ecosysteem

Jan Van Ballegooijen

In een tijdperk van ontkerkelijking wordt de intrinsieke waarde van (voormalige) religieuze ruimtes niet altijd erkend. Zodra een kerk geen liturgische functie meer vervult, duikt de drang naar ‘herbestemmen’ op: het architecturale erfgoed wordt doorgaans wel bewaard (vb. gevels, dak…) maar de binnenruimte wordt opgevuld met appartementen, restaurants, of hotelkamers. Ruimte wordt herleid tot ‘vastgoed’. Nochtans is een kerk meer dan zijn erfgoed- of vastgoedwaarde; dat maakt Van Ballegooijen duidelijk aan de hand van het concept thin places. Deze thin places, zo stelt Van Ballegooijen, maken deel uit het stedelijke ecosysteem en zijn bovendien belangrijk in het streven naar een integrale ecologie, een concept dat wordt uitgewerkt in de sociale encycliek Laudato Si’. Thin places kunnen ons stimuleren om dieper na te denken over wat het betekent om een (goed) mens te zijn en over hoe ons handelen vandaag doorklinkt in volgende generaties.

Jan Van Ballegooijen (°1984) is in Nederland geboren en woont sinds 2013 met zijn vrouw en twee zonen in Antwerpen. Naast zijn werk als architect doet hij onderzoek naar bouwkundig erfgoed en stadsontwikkeling. Bij de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwekathedraal is hij lid van de kerkraad.

Religieuze ruimtes als onderdeel van het stedelijke ecosysteem - Jan Van Ballegooijen

De (ont)luisterende kerk: over ons ‘aards’ ter sprake brengen van het ‘hemelse’

Jens Van Rompaey

In de Constitutie over de liturgie Sacrosanctum Concilium van Vaticanum II lezen we dat de aardse liturgie ons een voorsmaak van de hemelse liturgie presenteert. Als dat het geval is, beïnvloedt de plaats waar we vieren dan die ervaring? Laat de Kathedraal, bijvoorbeeld, ons de ruimte om te luisteren naar het hemelse of wordt de leegte gevuld door talloze relicten uit het verleden en geroezemoes van het heden? In zijn bijdrage wijst Van Rompaey op de manier waarop het gebouw en de liturgie ons uitdagen om op een nieuwe manier na te denken over wie tot wie spreekt en op welke manier dat gebeurt. Kan het gebouw en wat er zich afspeelt ons helpen om tot een nieuw en waarachtig luisteren te komen of zelfs tot een acceptatie van wat ontluisterend is?

Jens Van Rompaey (°1995) is student in de Research Master: Master of Advanced Studies in Theology and Religion aan de KU Leuven. De focus van zijn onderzoek ligt momenteel op de invloed van liturgie op het proces van synodaliteit binnen de rooms-katholieke kerk. Hij behaalde eerder de masterdiploma’s wijsbegeerte (Universiteit Antwerpen, 2018) en theologie en religiewetenschappen (KU Leuven, 2020). Als teamlid van de Pastorale Eenheid Heilige Gummarus en Zalige Beatrijs in Lier en als ceremoniarius van de bisschop van Antwerpen liggen liturgie en de plaats daarvan in de hedendaagse context hem na aan het hart.

De (ont)luisterende kerk: over ons 'aards' ter sprake brengen van het 'hemelse' - Jens Van Rompaey

De kathedraal doet je luisteren

Marlies De Munck

Op 7 september 2018 brachten driehonderd mensen de nacht door op een veldbedje in de Kathedraal. Daar zouden ze slapen op de tonen van Max Richters compositie ‘Sleep’. Toch draaide voor velen de nacht anders uit. In plaats van zich in slaap te laten wiegen, spitsten ze de oren. De Kathedraal nodigde hen uit om zich naar buiten te keren. Die nacht, in de schoot van de Kathedraal, ontdekten velen hoe luisteren een spirituele ervaring kan zijn.

Marlies De Munck (°1979) is cultuurfilosofe. Ze is als docent verbonden aan het departement wijsbegeerte van de Universiteit Antwerpen en aan het KASK & Conservatorium in Gent. Ze schrijft regelmatig opiniebijdragen en is auteur van muziekfilosofische essays als Waarom Chopin de regen niet wilde horen (2017), De vlucht van de nachtegaal (2019), en Nabijheid. Kunst en onderwijs na COVID-19 (2020). Dit voorjaar verschijnt haar nieuwe essay over fotografie, Ik zie bergen weer als bergen.