Converso Paulinism

Between ‘Marrano’ Apologetics to Judeo-Christian Theology (15th-17th Centuries)

Op 26 februari hield prof. Claude Stuczynski (Bar Ilan universiteit, Israël) een lezing over de joodse ‘conversos’ op het Iberische schiereiland. De katholieke reconquista dwong joden om het land te verlaten indien ze zich niet zouden bekeren tot het katholicisme. Dat leverde de roepnaam ‘marranos’ op, een term die zou verwijzen naar het verplicht eten van varkensvlees als teken van bekering.

De term ‘conversos’ of ‘marranos’ is dan in het algemeen gaan verwijzen naar katholieke bekeerlingen van joodse oorsprong, die clandestien (elementen van) hun oorspronkelijke religie trachten te behouden. De lezing van prof. Stuczynski bood in dat opzicht een originele invalshoek. In zijn onderzoek naar dit fenomeen toont hij overtuigend aan dat dit ‘residu’ van joodse identiteit niet altijd clandestien werd beleefd. Verschillende joodse ‘conversos’ bekleedden vooraanstaande posten binnen het Iberisch katholicisme, zoals Alonso de Cartagena, bisschop en humanist. Zij zochten naar een theologische verantwoording van de beleving van hun joodse identiteit na het ontvangen van het christelijke doopsel en binnen hun nieuwe, christelijke geloofsbeleving. Verrassend genoeg vinden zij deze legitimatie in de geschriften van Paulus, de zogenaamde ‘apostel van de heidenen’.

De legitimatie verloopt als volgt. Enerzijds staat Paulus bekend om zijn universalisme. Voor wie zich bekeert tot het christendom, is de vorige (religieuze) identiteit van geen tel meer. Heidense bekeerlingen staan even hoog aangeschreven als bekeerlingen met een joodse oorsprong. De vroegere joodse identiteit wordt zo ‘opgelost’ in de eenheid van het ‘lichaam van Christus’. Anderzijds is Paulus zelf een jood, en affirmeert hij zijn joodse wortels ook in zijn brieven. Een andere invalshoek van de lectuur van Paulus leert dat je bij Paulus zelfs de overtuiging kan terugvinden dat joodse bekeerlingen ‘de meest uitverkoren christenen’ zijn. Paulus’ geschriften getuigen dus van een ‘positief joods residu’ binnen zijn eigen christelijke identiteit. Sommige ‘conversos’ hebben dit argument aangegrepen om, in combinatie met het argument van de joodse afkomst van de aardse Jezus, te pleiten voor het behoud van joodse elementen in hun godsdienstbeleving. Deze ‘conversos’ zochten dus naar een positieve manier om christelijke en joodse identiteit met elkaar te verzoenen. Prof Stuczynski heeft zo een originele bijdrage geleverd aan de lange traditie van reflectie over joods-christelijke relaties in de samenwerking tussen IJS en UCSIA.

In samenwerking met