Islam en de staat

Workshop 1
Islam en de staat in Libanon
(in het Engels)
Waar Marokko een vrij homogeen land is, is Libanon dat allesbehalve: het heeft tientallen religieuze, sektarische en etnische minderheden, variërend van christenen tot moslims, van soennieten tot sjiieten en van Arabieren tot Armeniërs. Hoewel sommige politieke actoren, zoals Hezbollah, actief proberen op staatsniveau een grotere rol voor de islam op te eisen, zijn anderen daar mordicus tegen of proberen ze slechts het breekbare consociationalistische systeem van het land te behouden. Is een nauwe relatie tussen de islam en de staat eigenlijk wel mogelijk in zo’n verdeeld land met zoveel verschillende religieuze minderheden? Zo ja, welke islam zou dat dan moeten zijn? Welke breuklijnen kunnen ontwaard worden onder de Libanese bevolking over deze kwestie? In hoeverre worden gemeenschappen uit de diaspora gemobiliseerd om het religieuze sektarisme in Libanon te ondersteunen, te bestendigen of af te breken? Is islamitische (of islamistische) oppositie tegen de Libanese staat substantieel anders dan dat in andere, meer homogene landen in de regio?

Gastsprekers:
Roschanack Shaery-Yazdi (Universiteit Antwerpen)
Ward Vloeberghs (Erasmus University College Rotterdam)
Lees hier de abstracts van hun lezingen in het Engels.

Lunch

Workshop 2
Islam en de staat in Marokko
(in het Engels)
Anders dan veel andere landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika is Marokko al lange tijd een koninkrijk. Zoals diverse andere koninkrijken in de regio (in het bijzonder Jordanië en Saoedi-Arabië), beweert het Marokkaanse regime een speciale relatie met de islam te hebben door de positie van de koning als de “leider der gelovigen” (amir al-mu’minin) en de specifiek “Marokkaanse islam” die gepresenteerd en verspreid wordt door de staat. Wat houdt deze door de staat gesteunde islam in en hoe is die tot stand gekomen? Hoe en waarom verspreidt de staat deze variant van de islam naar andere delen van de wereld, waaronder West-Europa? Hoe wordt deze islam door Marokkanen zelf ontvangen? Is oppositie vanuit islamitisch (of islamistisch) oogpunt nog steeds mogelijk in een staat die het monopolie op de islam voor zichzelf opeist?

Gastsprekers:
Nina ter Laan (Universiteit Keulen)
Sami Zemni (Universiteit Gent)
Lees hier de abstracts van hun lezingen in het Engels.

Koffiepauze

Publiekslezing
Marokkaans-Belgische en Marokkaans-Nederlandse Minderheden
(in het Nederlands)

Zowel België als Nederland heeft al decennia aanzienlijke Marokkaanse gemeenschappen als gevolg van de komst van gastarbeiders, familiehereniging en migratie. Hoewel veel van de aanvankelijke Marokkaanse migranten naar België en Nederland ongeschoolde arbeiders waren, hebben hun nakomelingen hun weg gevonden naar de verschillende lagen en sectoren van de samenleving. Omdat ze verdeeld zijn in Arabisch- en Berbers-sprekende subgroepen zijn Marokkaans-Belgische en Marokkaans-Nederlandse gemeenschappen zeer divers. Toch is één ding dat beide gemeenschappen gemeen hebben het feit dat ze voor het overgrote deel moslim zijn en leven in landen waar moslims een minderheid vormen. In hoeverre hebben deze gemeenschappen onbewust ideeën over de islam uit Marokko geërfd, ze impliciet geïnternaliseerd of expliciet overgenomen? Wat betekent “de Marokkaanse islam” voor Belgen en Nederlanders van Marokkaanse afkomst? Zijn ze beïnvloed door de islamitische (of islamistische) oppositie in Marokko zelf? In hoeverre staan zij bloot aan de religieuze boodschap van het Marokkaanse regime? Lijkt hun positie als minderheden in België en Nederland op de manier waarop minderheden in Libanon omgaan met hun posities?

Gastsprekers:

Nadia Fadil (KU Leuven)

De paradoxen van de Belgische Islam: nota’s over een dwingende fantasie

In 2024 vieren we 50 jaar erkenning door de Belgische staat van de Islam als officiële eredienst. Daar waar die erkenning in eerste instantie een belangrijke internationale component had, wordt sinds de jaren ’80 naarstig op zoek gegaan naar een Belgische Islam. In deze lezing zal Nadia Fadil stilstaan bij dit idee van een Belgische Islam en de functie van deze retoriek. De Belgische Islam, zo zal zij betogen, werkt niet zozeer als een empirische realiteit, maar moet veeleer begrepen worden als een fantasie (Navaro Yashin, 2002) die zowel de Belgische staat als de Islam als een geünificeerde en coherente entiteit tracht te verbeelden. Maar die fantasie zit ook vol paradoxen, niet in het minst in de relatie tot de moslims en de zogeheten landen van herkomst. Daar waar ze in sommige gevallen als bondgenoten verschijnen voor de creatie van die Belgische Islam, zullen ze op andere momenten als rivalen worden geportretteerd. Daarnaast blijken de Belgische moslims de fantasie van de Belgische Islam ook op een regelmatige basis te vertroebelen, waardoor er een voortdurende selectiviteit optreedt rond wat precies die Belgische Islam incarneert. In deze lezing zal Fadil een aantal aspecten van deze paradoxen trachten te ontleden en een reflectie bieden rond de zinvol/loosheid van de Belgische Islam.

Martijn de Koning (Radboud Universiteit Nijmegen)

De staat van islamofobie – Islam, overheid en het maatschappelijk middenveld in Nederland

In deze bijdrage bekijkt Martijn de Koning vanuit islamofobie als analytisch kader hoe de relatie tussen overheid en islam in Nederland bijdraagt aan het viseren van moslims als een probleemcategorie. Vanaf de jaren ’90 is islam, meer dan daarvoor, een onderwerp geworden van politiek en debat in Nederland. Het zogeheten islamdebat spitst zich daarbij toe op uitspraken en beleidspraktijken omtrent integratie, veiligheid en secularisme. Met name vanaf 2004 is daarbij in het kader van het anti-radicaliseringsbeleid een groot arsenaal aan wet- en regelgeving, beleidsvormen, publiek-private uitvoeringsvormen en samenwerkingsverbanden ontwikkeld, die politiek geweld door moslims in een niet nader gedefinieerde toekomst moeten voorkomen. Tegelijkertijd zien we dat moslims binnen en door het seculiere kader een groot aantal religieuze voorzieningen hebben opgericht: ruim 480 moskeeën, rituele slacht, islamitisch bijzonder onderwijs, eigen media, enzovoorts. Gebaseerd op de Koning’s onderzoek in de laatste 15 jaar, is zijn argument in deze lezing tweeledig. Ten eerste, de Nederlandse benadering creëert en bestendigt een hiërarchie in de samenleving die de toegang van moslims tot gelijke rechten, bestaanszekerheid en een toekomst als moslims reguleert. Ten tweede, deze benadering beïnvloedt de ruimte die moslims hebben om zich in het publieke domein te manifesteren.

Moderator:
Leni Franken (Centrum Pieter Gillis, Universiteit Antwerpen)