Islam en de staat

Studiedag

De staat blijft een lastig en veelbesproken onderwerp in landen met een moslimmeerderheid en in Europe in relatie tot moslimminderheden. De twee seminars en de publiekslezing die samen deze eendaagse studiedag vormen – georganiseerd door UCSIA en NISIS – richten zich op de verschillende spanningen die bestaan rond het onderwerp ‘islam en de staat’, in het bijzonder in twee landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika – Libanon en Marokko – en twee in West-Europa: België en Nederland. Door te concentreren op het land van herkomst van veel West-Europese migranten (Marokko) en op Libanon, een Midden-Oosters land dat volledig uit minderheden bestaat, en dat te vergelijken met de migrantengemeenschappen in België en Nederland, richt deze studiedag zich op de productie, receptie en toepassing van ideeën over de islam en de staat in verschillende contexten, waarbij zowel de theorie als de praktijk aandacht krijgt.

Tijdens deze studiedag buigen gastsprekers Nadia Fadil (KU Leuven), Martijn de Koning (Radboud Universiteit Nijmegen), Nina ter Laan (Universiteit Keulen), Roschanack Shaery-Yazdi (Universiteit Antwerpen), Ward Vloeberghs (Erasmus University College Rotterdam) en Sami Zemni (Universiteit Gent) zich over het onderwerp.

De studiedag staat open voor iedereen; doctoraats- en research masterstudenten uit Nederland en Vlaanderen worden in het bijzonder uitgenodigd om deel te nemen. Studenten verbonden aan NISIS kunnen 1 ETCS verwerven door actieve deelname aan de studiedag.

Wanneer?

12 mei 2023
12.00 – 18.00 uur

Waar?

Universiteit Antwerpen
Klooster van de Grauwzusters – Promotiezaal
Lange Sint-Annastraat 7, 2000 Antwerpen

Inschrijven

Deelname is gratis.
Online inschrijven kan tot 28 april 2023.

Programma

12.00 uur

Workshop 1
Islam en de staat in Libanon
(in het Engels)
Waar Marokko een vrij homogeen land is, is Libanon dat allesbehalve: het heeft tientallen religieuze, sektarische en etnische minderheden, variërend van christenen tot moslims, van soennieten tot sjiieten en van Arabieren tot Armeniërs. Hoewel sommige politieke actoren, zoals Hezbollah, actief proberen op staatsniveau een grotere rol voor de islam op te eisen, zijn anderen daar mordicus tegen of proberen ze slechts het breekbare consociationalistische systeem van het land te behouden. Is een nauwe relatie tussen de islam en de staat eigenlijk wel mogelijk in zo’n verdeeld land met zoveel verschillende religieuze minderheden? Zo ja, welke islam zou dat dan moeten zijn? Welke breuklijnen kunnen ontwaard worden onder de Libanese bevolking over deze kwestie? In hoeverre worden gemeenschappen uit de diaspora gemobiliseerd om het religieuze sektarisme in Libanon te ondersteunen, te bestendigen of af te breken? Is islamitische (of islamistische) oppositie tegen de Libanese staat substantieel anders dan dat in andere, meer homogene landen in de regio?

Gastsprekers:
Roschanack Shaery-Yazdi (Universiteit Antwerpen)
Ward Vloeberghs (Erasmus University College Rotterdam)
Lees hier de abstracts van hun lezingen in het Engels.


13.30 uur

Lunch

14.30 uur

Workshop 2
Islam en de staat in Marokko
(in het Engels)
Anders dan veel andere landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika is Marokko al lange tijd een koninkrijk. Zoals diverse andere koninkrijken in de regio (in het bijzonder Jordanië en Saoedi-Arabië), beweert het Marokkaanse regime een speciale relatie met de islam te hebben door de positie van de koning als de “leider der gelovigen” (amir al-mu’minin) en de specifiek “Marokkaanse islam” die gepresenteerd en verspreid wordt door de staat. Wat houdt deze door de staat gesteunde islam in en hoe is die tot stand gekomen? Hoe en waarom verspreidt de staat deze variant van de islam naar andere delen van de wereld, waaronder West-Europa? Hoe wordt deze islam door Marokkanen zelf ontvangen? Is oppositie vanuit islamitisch (of islamistisch) oogpunt nog steeds mogelijk in een staat die het monopolie op de islam voor zichzelf opeist?

Gastsprekers:
Nina ter Laan (Universiteit Keulen)
Sami Zemni (Universiteit Gent)
Lees hier de abstracts van hun lezingen in het Engels.

16.00 uur

Koffiepauze

16.30 uur

Publiekslezing
Marokkaans-Belgische en Marokkaans-Nederlandse Minderheden
(in het Nederlands)

Zowel België als Nederland heeft al decennia aanzienlijke Marokkaanse gemeenschappen als gevolg van de komst van gastarbeiders, familiehereniging en migratie. Hoewel veel van de aanvankelijke Marokkaanse migranten naar België en Nederland ongeschoolde arbeiders waren, hebben hun nakomelingen hun weg gevonden naar de verschillende lagen en sectoren van de samenleving. Omdat ze verdeeld zijn in Arabisch- en Berbers-sprekende subgroepen zijn Marokkaans-Belgische en Marokkaans-Nederlandse gemeenschappen zeer divers. Toch is één ding dat beide gemeenschappen gemeen hebben het feit dat ze voor het overgrote deel moslim zijn en leven in landen waar moslims een minderheid vormen. In hoeverre hebben deze gemeenschappen onbewust ideeën over de islam uit Marokko geërfd, ze impliciet geïnternaliseerd of expliciet overgenomen? Wat betekent “de Marokkaanse islam” voor Belgen en Nederlanders van Marokkaanse afkomst? Zijn ze beïnvloed door de islamitische (of islamistische) oppositie in Marokko zelf? In hoeverre staan zij bloot aan de religieuze boodschap van het Marokkaanse regime? Lijkt hun positie als minderheden in België en Nederland op de manier waarop minderheden in Libanon omgaan met hun posities?

Gastsprekers:

Nadia Fadil (KU Leuven)

De paradoxen van de Belgische Islam: nota’s over een dwingende fantasie

In 2024 vieren we 50 jaar erkenning door de Belgische staat van de Islam als officiële eredienst. Daar waar die erkenning in eerste instantie een belangrijke internationale component had, wordt sinds de jaren ’80 naarstig op zoek gegaan naar een Belgische Islam. In deze lezing zal Nadia Fadil stilstaan bij dit idee van een Belgische Islam en de functie van deze retoriek. De Belgische Islam, zo zal zij betogen, werkt niet zozeer als een empirische realiteit, maar moet veeleer begrepen worden als een fantasie (Navaro Yashin, 2002) die zowel de Belgische staat als de Islam als een geünificeerde en coherente entiteit tracht te verbeelden. Maar die fantasie zit ook vol paradoxen, niet in het minst in de relatie tot de moslims en de zogeheten landen van herkomst. Daar waar ze in sommige gevallen als bondgenoten verschijnen voor de creatie van die Belgische Islam, zullen ze op andere momenten als rivalen worden geportretteerd. Daarnaast blijken de Belgische moslims de fantasie van de Belgische Islam ook op een regelmatige basis te vertroebelen, waardoor er een voortdurende selectiviteit optreedt rond wat precies die Belgische Islam incarneert. In deze lezing zal Fadil een aantal aspecten van deze paradoxen trachten te ontleden en een reflectie bieden rond de zinvol/loosheid van de Belgische Islam.

Martijn de Koning (Radboud Universiteit Nijmegen)

De staat van islamofobie – Islam, overheid en het maatschappelijk middenveld in Nederland

In deze bijdrage bekijkt Martijn de Koning vanuit islamofobie als analytisch kader hoe de relatie tussen overheid en islam in Nederland bijdraagt aan het viseren van moslims als een probleemcategorie. Vanaf de jaren ’90 is islam, meer dan daarvoor, een onderwerp geworden van politiek en debat in Nederland. Het zogeheten islamdebat spitst zich daarbij toe op uitspraken en beleidspraktijken omtrent integratie, veiligheid en secularisme. Met name vanaf 2004 is daarbij in het kader van het anti-radicaliseringsbeleid een groot arsenaal aan wet- en regelgeving, beleidsvormen, publiek-private uitvoeringsvormen en samenwerkingsverbanden ontwikkeld, die politiek geweld door moslims in een niet nader gedefinieerde toekomst moeten voorkomen. Tegelijkertijd zien we dat moslims binnen en door het seculiere kader een groot aantal religieuze voorzieningen hebben opgericht: ruim 480 moskeeën, rituele slacht, islamitisch bijzonder onderwijs, eigen media, enzovoorts. Gebaseerd op de Koning’s onderzoek in de laatste 15 jaar, is zijn argument in deze lezing tweeledig. Ten eerste, de Nederlandse benadering creëert en bestendigt een hiërarchie in de samenleving die de toegang van moslims tot gelijke rechten, bestaanszekerheid en een toekomst als moslims reguleert. Ten tweede, deze benadering beïnvloedt de ruimte die moslims hebben om zich in het publieke domein te manifesteren.

Moderator:
Leni Franken (Centrum Pieter Gillis, Universiteit Antwerpen)

18.00 uur

Einde

Sprekers

Nadia Fadil

Nadia Fadil is werkzaam als universitair hoofddocent aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie aan de KU Leuven. Ze studeerde sociologie en antropologie en promoveerde in 2008 in de sociale wetenschappen aan de KU Leuven op een proefschrift met als titel “Submitting to God, Submitting to the Self. Secular and Religious trajectories of second-generation Belgian Maghrebi” (begeleiders: Rudi Laermans en Karel Dobbelaere). Na haar promotie was ze als Postdoctoral Jean Monnet Research Fellow verbonden aan de European University Institute (2008-2009) en als FWO Postdoctoraal Onderzoeker aan de KU Leuven (2009-2012). Ze is ook een Visiting Fellow geweest aan de University of California Berkeley (2011-2012) en een Fulbright Visiting Fellow aan Columbia University (2018). Momenteel is ze programmadirecteur en hoofd van de Afdeling Sociale en Culturele Antropologie.

Martijn de Koning

Martijn de Koning doet antropologisch onderzoek naar moslims in Europa aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij richt zich op de racialisering van moslims (islamofobie) en activisme onder moslims. Eerder deed hij onderzoek naar salafisme in Nederland en nar Nederlandse buitenlandse strijders in Syrië. Hij is betrokken bij onderzoek over activisme onder moslims in Europa, Nederlandse moslims in het Verenigd Koninkrijk en de racialisering van moslims. Hij heeft gepubliceerd over militant activisme onder moslims, Nederlandse buitenlandse strijders in Syrië, initiatieven tegen islamofobie, Marokkaan-Nederlandse jongeren en hun religieuze ervaringen en de opkomst en ontwikkeling van ‘salafisme’ in Nederland. Hij is lid van de redactie van The Journal of Muslims in Europe.

Roschanack Shaery-Yazdi

Roschanack Shaery-Yazdi doceerde aan de Washington University in St. Louis, deed onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam over Syrië en heeft een vierjarig postdoctorale onderzoekspositie gehad aan het Max Planck Institute for the Study of Religious and Ethnic Diversity in Göttingen, Duitsland, voordat zij ging werken aan de Afdeling Geschiedenis van de Universiteit van Antwerpen. Ze is een sociaal- en politiek historica met een sterk etnografische benadering en concentreert zich op transnationalisme, islamisme (voornamelijk sjiitische bewegingen), politiek geweld en memory politics. Haar onderzoeksgebied ligt in het Arabische oosten (Libanon en Syrië) en Iran.

Roschanack Shaery-Yazdi

Roschanack Shaery-Yazdi doceerde aan de Washington University in St. Louis, deed onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam over Syrië en heeft een vierjarig postdoctorale onderzoekspositie gehad aan het Max Planck Institute for the Study of Religious and Ethnic Diversity in Göttingen, Duitsland, voordat zij ging werken aan de Afdeling Geschiedenis van de Universiteit van Antwerpen. Ze is een sociaal- en politiek historica met een sterk etnografische benadering en concentreert zich op transnationalisme, islamisme (voornamelijk sjiitische bewegingen), politiek geweld en memory politics. Haar onderzoeksgebied ligt in het Arabische oosten (Libanon en Syrië) en Iran.

Nina ter Laan

Nina ter Laan is postdoctoraal onderzoekster aan de Afdeling Sociale en Culturele Antropologie aan de Universiteit van Keulen. Ze promoveerde in Religiewetenschappen (Islamstudies) aan de Radboud Universiteit in Nijmegen in 2016. Ze was daarna tot 2020 werkzaam als postdoctoraal onderzoekster en docente aan de Afdeling Religiewetenschappen van de Universiteit Utrecht. Daar bestudeerde ze als lid van de onderzoeksgroep “Religious Matters in an Entangled World” (geleid door prof. dr. Birgit Meyer) praktijken rond kamerinrichting en behoren onder Nederlandse en Vlaamse bekeerlingen die geëmigreerd waren naar Marokko. Sinds november 2020 werkt ze als postdoctoraal onderzoekster aan de Universiteit van Keulen en het Collaborative Research Center Media of Cooperation (CRC, Universiteit van Siegen) aan een interdisciplinair samenwerkingsproject dat zich richt op Digital Public Spheres and Social Transformation in Morocco.

Ward Vloeberghs

Ward Vloeberghs is als senior docent politicologie verbonden aan de Erasmus University College (EUC) in Rotterdam. Hij is deskundig op het gebied van het hedendaagse Midden-Oosten. Zijn onderzoek richt zich op de interactie tussen architectuur, macht en religie. Aan EUC heeft hij een cursus ontwikkeld waarin studenten gebouwen en architectuur gebruiken om elkaar de politieke geschiedenis van de islam te leren. Hij heeft ook een cursus ontwikkeld over vergelijkende politiek en is de mede-bedenker van een andere cursus die draait om landkaarten om Midden-Oosterse politiek te analyseren, de eerste in zijn soort in het Nederlandse wetenschappelijk onderwijs. Hij coördineert momenteel Political Science and International Relations (POLIR).

Sami Zemni

Sami Zemni is hoogleraar politieke en sociale wetenschappen aan het Centrum voor Conflict- en Ontwikkelingsstudies van de Universiteit van Gent, waar hij de Middle East and North Africa Research Group (MENARG) coördineert en leidt. Zijn expertisegebied is politiek in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, met bijzondere nadruk op politieke islam. Hij richt zich vooral op ontwikkelingen in Marokko, Tunesië, Egypte, democratisering in de Arabische wereld en conflict in de Arabische wereld. Als voormalig directeur van het Center for Islam in Europe (CIE, 2002–2007), heft hij ook geschreven over kwesties rond migratie, integratie, racisme en islamofobie.

Organisatoren

UCSIA

UCSIA

NISIS

NISIS

UCSIA

Koningstraat 2
B-2000 Antwerpen
info@ucsia.be
Tel. +32 (0)3 265 49 60