Levinas:
Between Judaism, Christianity and Philosophy

Van “Penseur juif” tot “Juif qui pense”: Emmanuel Levinas’ Talmoedische filosofie
door Shmuel Wygoda

Slechts weinig Joodse wijsgeren hebben hun stempel gedrukt op zowel de algemene filosofie als op het Joodse denken. In de twintigste eeuw waren de voornaamste figuren Hermann Cohen, die zich concentreerde op de Joodse teksten in de Bijbel, in het bijzonder op de Profeten; Franz Rosenzweig, die zich specialiseerde in het denken van de middeleeuwse Joodse geleerde Judah Halevy; en Martin Buber, die zich liet inspireren door de mystieke wereld van het chassidisme. Emmanuel Levinas ontwikkelde, in de nasleep van zijn ontmoeting met zijn mysterieuze leraar Monsieur Chouchani, een bijzondere interesse voor de Talmoed. Nochtans verschilt zijn lezing van de Talmoedische teksten van zowel de traditionele Talmoed-academies (yeshivot) als de gangbare historische-filologische lezing in de academische wereld. Tijdens deze presentatie zullen de bijzonderheden van de “Levinassiaanse” benadering van de Talmoed geïllustreerd worden in het licht van Levinas’ algemene filosofie.

Prof. dr. Shmuel Wygoda is voorzitter van het Departement voor Joodse Filosofie aan Herzog College (Alon Shevut / Jerusalem), waar hij tussen 1995 en 2006 decaan was. Hij heeft Joodse filosofie gedoceerd aan de Hebrew University of Jerusalem en is momenteel werkzaam in het Shluhei Zibbur Program van diezelfde universiteit. Hij is de samensteller van verschillende boeken en publiceerde uiteenlopende artikelen, voornamelijk over hedendaagse Joodse en algemene filosofie met een bijzondere interesse in de algemene en Talmoedische filosofie van Emmanuel Levinas. In 2020 wordt hij visiting professor aan La Sapienza University in Rome.

Het onvergeeflijke vergeven? Levinas’ polemiek tegen het christelijke concept van almachtige vergeving
door Marcel Poorthuis

In het denken van Levinas is vergeving niet zomaar een religieuze of sociale kwestie, maar een concrete manier waarop de tijd kan begrepen worden. Ware filosofie komt voort uit ervaring; de ervaring van het verwerken van het verleden door te herinneren, toont de ambiguïteit in de tijd zelf aan, zowel in zijn continuïteit als in zijn discontinuïteit. Hoewel tijd niet als geïsoleerd subject begrepen kan worden, heeft het leeuwendeel van de westerse filosofen dat toch geprobeerd. De relatie met de andere mensen creëert dimensies van verleden, heden en toekomst die ondenkbaar zijn in een solitair subject. Vergeving propageren die de relatie met de ander veronachtzaamt, draait uit op geweld. We kunnen ons afvragen of het Onze Vader – “Vergeef ons onze schuld, zoals ook wij vergeven aan onze schuldenaren” – het omgekeerde tracht te stellen. Dit werpt vragen op over hoe we grote sociale conflicten kunnen aanpakken, denk aan Zuid-Afrika en de Waarheids- en Verzoeningscommissie, maar ook aan criminelen in onze eigen samenleving. Hoe gaan we om met vergeving en wie is gemachtigd om het te schenken?

Prof. dr. M.J.H.M. (Marcel) Poorthuis doceert interreligieuze dialoog aan de Tilburg School for Theology. Hij wijdde zijn proefschrift aan de Frans-Joodse filosoof Emmanuel Levinas. Hij publiceerde onder meer over katholicisme, judaïsme en boeddhisme en is auteur van Van harem tot fitna (Nijmegen 2011), over de Nederlandse perceptie van islam. Hij is co-redacteur van het internationale tijdschrift Jewish and Christian Perspectives (Brill Leiden) en voorzitter van de stichting Pardes for Jewish wisdom. In zijn meest recente publicaties behandelt hij de joodse en christelijke bronnen van de islam.

Het methodologische probleem in Levinas’ ethiek als eerste filosofie
door Arthur Cools

Het is gemeengoed dat Emmanuel Levinas ethiek als eerste filosofie voorstond. Hij heeft bijgedragen aan een filosofie van subjectiviteit die hij definieert als verantwoordelijkheid tegenover de ander. Tegelijkertijd zijn zijn teksten zeer moeilijk te lezen, om niet te zeggen onredelijk, hyperbolisch, uitzonderlijk. Hoe komt Levinas ertoe te tonen wat hij bedoelt? Deze vraag is het beginpunt voor het onderzoek naar de filosofische methode in Levinas’ analyse van subjectiviteit. Prof. dr. Arthur Cools zal aantonen dat Levinas’ methodologie bestaat uit een combinatie van drie methodologische instrumenten: fenomenologie, deformalisering en reductie.

Prof. dr. Arthur Cools is professor Hedendaagse filosofie en cultuurfilosofie aan de Universiteit Antwerpen. Hij is de auteur van Langage et subjectivité. Vers une approche du différend entre Maurice Blanchot et Emmanuel Lévinas (2007) en medesamensteller van The Locus of Tragedy (2008), Metaphors in Modern and Contemporary Philosophy (2013), Debating Levinas’ Legacy (2015), en Kafka and the Universal (2016). Zijn werk is toegespitst op de Franse filosofie, met bijzondere aandacht voor de vraag naar singulariteit in relatie tot subjectiviteit en de wisselwerking tussen filosofie en literatuur.

Het idee van oneindigheid: de impact van Levinas’ begrip van transcendentie voor de joods-christelijke dialoog
door prof. dr. René Dausner – Institut für Katholische Theologie, Universität Hildesheim

In zijn prachtige werk “God en filosofie” ontwikkelt Emmanuel Levinas een nieuw begrip van transcendentie. Door terug te keren naar de basisoverwegingen over het idee van oneindigheid, laat Levinas zien hoe het oneindige kan worden geïnterpreteerd als betrokken bij de eindigheid, maar zonder eindigheid te worden. Zijn herlezing van Descartes’ idee van oneindigheid – dat het moderne paradigma van subjectiviteit opende – biedt voor de theologie interpretatief potentieel, in termen van een post-metafysisch denken (J. Habermas). In zijn artikel probeert prof. Dausner de impact van het filosofische denken van Levinas te reconstrueren, in het bijzonder op de joods-christelijke dialoog.

René Dausner is hoogleraar systematische theologie aan het Instituut voor Katholieke Theologie, Universiteit van Hildesheim. Zijn theologische proefschrift onderzocht de poëzie van de Elazar Benyoetz en onderzocht de pogingen om vandaag over God te spreken. In 2016 publiceerde hij zijn tweede boek, Christology in Messianic Perspective, dat zich richt op de filosofische attributies aan messiaanse subjectiviteit en tijd door Emmanuel Levinas en Giorgio Agamben. Hij doceerde fundamentele theologie aan de Katholieke Universiteit van Eichstätt-Ingolstadt tussen 2011 en 2018 en was interim-hoogleraar systematische theologie aan de Universiteit van Dresden van 2017 tot 2018.

Paneldebat gemodereerd door Ashraf Noor en Vivian Liska

Uitwisseling met het publiek

Receptie