Welke tewerkstellingskansen voor kortgeschoolden?

In een eerste webinar nodigen Valeria Pulignano (KU Leuven) en Patrizia Zanoni (Universiteit Hasselt) ons uit om na te denken over de waarde van werk. Waarom waarderen we sommige types tewerkstelling meer dan andere? Magazijniers, vrachtwagenchauffeurs, winkelbedienden, schoonmaakpersoneel, pakjesbezorgers en zorgpersoneel werden doorheen de bevreemdende eerste coronagolf bewierookt als helden van de samenleving. Tegelijk blijkt dat we verschillende van deze essentiële beroepen in normale tijden veel minder naar waarde schatten. Het Nederlandse Centraal Bureau voor de Statistiek toonde dat het precies deze beroepen zijn die gekenmerkt worden door een hogere dan gemiddelde emotionele druk. Statbel toonde dat de gemiddelde lonen in deze essentiële beroepen vaak sterk onder het nationale gemiddelde liggen, en dit terwijl het gaat om jobs die sterk lokaal verankerd zijn en waar concurrentie uit het buitenland mogelijk veel minder zou spelen.

Het grote belang van deze essentiële beroepen vertaalt zich dus niet in de financiële compensatie voor deze arbeid, of in de waardering die deze beroepen in de bredere maatschappij genieten. De belofte dat een innovatie-economie zal zorgen voor een rising tide wordt niet ingelost. Waarom worden deze beroepen vaak lager gewaardeerd en wat kunnen we hieraan doen?

De voertaal van het webinar is Nederlands. De presentatie van Valeria Pulignano zal uitzonderlijk in het Engels zijn.  

Monique Kremer (Universiteit van Amsterdam) en Antoon Vandevelde (KU Leuven) reflecteren in een tweede webinar over de rol van de overheid in het creëren van kwalitatieve tewerkstellingskansen voor kortgeschoolden.

Werk is een belangrijke pijler van onze welvaartsstaat, en van onze samenleving in het algemeen. Al decennia tracht de overheid dan ook tewerkstellingscijfers te laten stijgen. Een belangrijke vraag is hoe zij dat kan en dient te doen. Traditionele recepten zoals lastenverlagingen lijken niet kostenefficiënt of gaan gepaard met belangrijke verdringingseffecten. Het toelaten van een toenemende flexibilisering van arbeid heeft dan weer invloed op de kwaliteit van tewerkstellingskansen. Een recent WRR-rapport wees op een intensivering van arbeid en een daling van autonomie van werknemers, twee factoren die belangrijk wegen op de kwaliteit van tewerkstelling.

Is het aan de overheid om een kader te scheppen waarbinnen meer kwaliteitsvolle tewerkstellingsplaatsen voor kortgeschoolden ontstaan? En hoe dient zij dit dan aan te pakken? Een belangrijke hefboom die de overheid hier mogelijk in handen houdt, is de sociale economie. Binnen deze sector zouden duurzame kwalitatieve banen geschapen kunnen worden voor minder productieve werknemers. Wat zijn hiervan de risico’s en voordelen? Welke alternatieven zijn er?

Bedrijven zijn invloedrijke actoren en hun keuzes hebben een belangrijke impact op de lokale, nationale en internationale gemeenschap. Vaak zijn bedrijfsleiders zich hiervan bewust en wordt expliciet de ambitie uitgesproken om deze maatschappelijke rol plichtsbewust te vervullen. In dit webinar denken Sabine Denis (Université Catholique de Louvain en SPES) en Wouter Vandenhole (Universiteit Antwerpen) na over de verantwoordelijkheid en de verplichting die bedrijven als belangrijke maatschappelijke actoren hebben in het creëren van goede tewerkstellingsplaatsen voor al hun werknemers, en hun bredere maatschappelijke opdracht in het algemeen. Hoe valt winstmaximalisatie te verzoenen met een uitgesproken sociaal engagement? Welke steun of richtlijnen van de overheid zijn daarvoor nodig? En wat is hierin de rol van vakbonden? Zien bedrijven het creëren van kwaliteitsvolle tewerkstellingsplaatsen voor doelgroepen zelf als een taak binnen maatschappelijk verantwoord ondernemen, of focussen zij onder deze noemer eerder op losstaande projecten en duurzaamheid?

Volgens een recent verschenen OESO-rapport over de toekomst van kortgeschoolden op de Belgische arbeidsmarkt heeft België, samen met Nederland, de hoogste graad van binnenlandse outsourcing van de OESO-lidstaten. Bedrijven plooien zich toe op hun kerntaken en besteden nevenactiviteiten uit. Zo kunnen efficiëntiewinsten worden geboekt. Tegelijk neemt de ongelijkheid in arbeidsvoorwaarden tussen bedrijven toe, terwijl die ongelijkheid tussen werknemers in hetzelfde bedrijf afneemt. In de mate dat deze opdeling gebeurt volgens lijnen van productieve en minder productieve bedrijfstakken, zorgt een doorgedreven outsourcing ervoor dat winsten die door hoogproductieve medewerkers geboekt worden niet meer of in mindere mate doorsijpelen naar minder productieve werknemers. Deze laatsten werken immers niet langer in hetzelfde bedrijf of zelfs maar sector. Wouter Zwysen (ETUI) en Jan Buelens (Universiteit Antwerpen) gaan dieper in op het fenomeen outsourcing. Waarom is outsourcing zo populair in België? Is outsourcing de oorzaak van de precaire situatie van kortgeschoolden op de arbeidsmarkt, of is het slechts een van de vormen die een algemene trend naar meer flexibilisering en precarisering in België aanneemt? En hoe past outsourcing in het verhaal van kwaliteitsvolle arbeidskansen voor kortgeschoolden?

Zowel kortgeschoolden als mensen in laaggekwalificeerde banen hebben relatief vaak een migratie-achtergrond. De redenen voor deze oververtegenwoordiging zijn complex. Cumulatieve achterstand op verschillende levensdomeinen binnen deze groep leidt tot lagere scholingsgraden. Bij nieuwe migranten speelt het probleem dat opleidingen niet altijd erkend worden, of dat de scholing in land van herkomst niet aangepast is aan de Belgische economie. Ook is het empirisch aangetoond dat discriminatie belangrijke obstakels opwerpt om toe te treden tot de Belgische arbeidsmarkt. Los daarvan is België ook een aantrekkingspool voor migranten die bewust op zoek zijn naar (in internationaal perspectief) goedbetaalde laaggekwalificeerde arbeid. Dit kan als arbeidsmigrant, maar ook als gedetacheerde werknemer.

Elk van deze profielen wordt geconfronteerd met andere bekommernissen en mogelijke beleidsoplossingen. In dit webinar schetsen Dries Lens en Herwig Verschueren (beide Universiteit Antwerpen) de uiteenlopende uitdagingen waar migranten en personen met een migratieachtergrond op de Belgische arbeidsmarkt mee geconfronteerd worden. Ze gaan in het bijzonder in op de situatie van gedetacheerde werknemers, en wat deze detachering betekent voor henzelf – in termen van toegang tot werkgelegenheid, loon en sociale bescherming – en voor de Belgische arbeidsmarkt.