Sociale strijd en solidariteit

Met Lessius op zoek naar een evenwicht tussen kapitaal en arbeid

Historische lezing op 16 maart 2023

De industrialisering zorgde voor een ongekende explosie van rijkdom en armoede in de tweede helft van de negentiende eeuw. De ongelijke verdeling van de lasten en de lusten leidde tot zware spanningen tussen kleine arbeiders en grootindustriëlen, zeker tegen de achtergrond van de uitbouw van de moderne staat – gebaseerd op de revolutionaire idealen van gelijkheid en broederlijkheid. De politieke stabiliteit van het jonge België leek bedreigd, en in de ogen van vele gezaghebbers waren de burgers hun moreel kompas volledig kwijt.

In deze context zochten met name jezuïeten zoals Auguste Castelein (1844-1920) naar spirituele antwoorden op het sociale vraagstuk. Daarbij werd ook inspiratie gehaald uit vroegere tijden. Was in Antwerpen tijdens de eerste bloeitijd van het kapitalisme niet een zeer beroemde jezuïet met de naam Leonardus Lessius (1554-1623) actief geweest? Stond hij niet bekend als ‘het Orakel der Nederlanden’, klaar met oplossingen voor elk maatschappelijk probleem? Kon zijn traktaat ‘Over rechtvaardigheid en recht’ niet dienen om de sociale vrede heruit te vinden?

In hun zoektocht naar solidariteit tussen kapitaal en arbeid zouden de jezuïeten en andere religieuze leiders echter gauw ontdekken dat niet alleen het corrigeren van economische wantoestanden, maar ook de interpretatie van ‘Barokke influencers’ tot een moeilijke evenwichtsoefening kan leiden. Want de barokke tijden waarin Lessius leefde, kenden nog niet het gelijkheidsideaal dat zo typisch zou worden voor onze moderne samenleving. Solidariteit was voor hem vooral een kwestie van individuele verantwoordelijkheid en door de kerk georganiseerde vormen van naastenliefde. En terwijl Lessius – in het algemeen belang – het ondernemerschap en de industria koste wat het kost wilde aanwakkeren, werden de religieuzen en clerici uit de tweede helft van de negentiende eeuw vooral met de excessen van de industria geconfronteerd.

Vanuit deze dubbele confrontatie met de barokke Lessius en religieuze leiders uit de moderne tijd, wil deze lezing inzicht bieden in enkele cruciale momenten uit de moeilijke geschiedenis van de verhouding tussen kapitaal en arbeid.

Over Wim Decock

Wim Decock is hoogleraar rechtsgeschiedenis aan UCLouvain en ULiège. Hij studeerde klassieke talen en rechten in Leuven, Gent en Rome. Hij behaalde een dubbel doctoraat aan de KU Leuven en Roma Tre met de meermaals bekroonde studie Theologians and Contract Law. Het onderzoek van Wim Decock situeert zich op de raakvlakken tussen recht, economie, moraal en theologie. Hij is een veelgevraagd spreker in binnen- en buitenland en was gastprofessor aan tal van universiteiten. Met zijn onderzoek won hij al vele prijzen waaronder recent de prijs van de Vlaamse Wetenschappelijke Stichting en de Max Planck-Humboldt Medal. Over Lessius publiceerde hij het prikkelende en gelauwerde boek Le marché du mérite. Penser le droit et l’économie avec Léonard Lessius.

Meer Grote Vragen op het stadsfestival ‘Barokke Influencers’: