Hoe gevaarlijk is het geloof van de ander?

Geloofsvervolging, polarisatie en gedoogbeleid in Antwerpen 1500-1700

historische lezing door Judith Pollmann op dinsdag 9 mei 2023

In de zestiende eeuw worstelden Christenen in Europa, en dus ook in Antwerpen, met de vraag wat te doen met andersdenkenden uit eigen kring. Was het zaak om ‘ketterij’ uit te roeien via het strafrecht en op het slagveld? Of liet het ‘geweten’ zich niet dwingen, maar alleen overtuigen? Moesten stadbestuurders niet beter de ‘boel bij elkaar houden’? En zocht men niet beter naar een vorm van verdraagzaamheid en ‘tolerantie’ – een noodoplossing voor de verdeeldheid, in afwachting van het moment waarop theologen het weer eens zouden worden?

In de Nederlanden voerde deze discussie een opstand tegen het Habsburgse gezag en een burgeroorlog, die Nederlanders tot op het bot verdeelde. Het leidde tot de blijvende scheuring tussen de gewesten, en het vertrek van tienduizenden Antwerpenaren uit hun stad, vaak naar de nieuwe Protestantse Republiek. Na 1585 werd de stad vervolgens proeftuin voor een heel nieuw barok en militant katholicisme. Vooral onder leiding van de jezuïeten werd geëxperimenteerd met nieuwe manieren om gelovigen te wapenen tegen ketterse ideeën, en te mobiliseren voor de strijd tegen de protestantse vijand. Maar áchter de coulissen bleek het soms toch praktischer om te gedogen dan om te vervolgen, en leek de Antwerpse werkelijkheid veel meer op die bij de protestantse buren dan het zich op het eerste gezicht liet aanzien.

Over Judith Pollmann

Judith Pollmann is hoogleraar vroegmoderne Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Ze publiceerde breed over religie, geweld en politiek in de vroegmoderne Nederlanden, meest recent met Raymond Fagel, 1572. Burgeroorlog in de Nederlanden (2022) en met Marnix Beyen en Henk te Velde, De Lage Landen. Een geschiedenis voor vandaag (2021). Ze is buitenlands lid van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten.

Meer Grote Vragen op het stadsfestival ‘Barokke Influencers’: