Uit de schaduw van de Antwerpse madonna’s: markante vrouwen in beeld

!!! Dit event is volzet. Het is niet langer mogelijk om nog in te schrijven.

Wie voor het eerst door de Antwerpse binnenstad kuiert, merkt ze meteen op: de prachtige religieuze beelden die zovele historische gevels sieren. Vaak zijn het madonna’s, in verschillende uitvoeringen, die te bewonderen zijn. Dat hoeft niet te verbazen: de verering van Maria in de stad kent een eeuwenlange traditie. Dit unieke stadspatrimonium blijft bewaard dankzij de inzet van de vrijwilligers van Voor Kruis en Beeld, die dit jaar de negentigste verjaardag van hun vereniging vieren.

Ter gelegenheid van dit jubileum zetten we evenwel niet de madonna’s in de kijker, maar gaan we op zoek naar markante vrouwen uit de Antwerpse geschiedenis. Onderzoekers Lieke Smits, Patricia Stoop, Tine Van Osselaer en Helga Van Beeck presenteren drie belangwekkende vrouwen die het eveneens verdienen op een voetstuk te worden geplaatst: Jacomijne Costers, Anna van Sint-Bartholomeus en Constance Teichmann.

Deze avond is een samenwerking tussen Voor Kruis en Beeld, UCSIA en het Ruusbroecgenootschap (Universiteit Antwerpen).

Het programma

19.30 uur
Welkom door Erik De Bom (UCSIA)
19.40 uur
Jacomijne Costers: visionaire schrijfster uit de Late Middeleeuwen
Lieke Smits & Patricia Stoop (Ruusbroecgenootschap, Universiteit Antwerpen)

Jacomijne Costers (1462/3-1503) was kanunnikes in het Antwerpse klooster Falcons. Op 27-jarige leeftijd werd ze getroffen door de pest en had ze een bijna-doodervaring. Dit ging gepaard met een hiernamaalsvisioen dat ze na haar ziekte optekende en dat met zijn vele duivels niet onderdoet voor de schilderijen van Jheronimus Bosch. In deze lezing zoomen we in op haar visioen en plaatsen het in de ruimere boekcultuur in het Falcontinnenklooster.
20.00 uur
Anna van de Heilige Bartholomeus, of hoe een Spaanse karmelietes de beschermster van Antwerpen werd
Tine Van Osselaer (Ruusbroecgenootschap, Universiteit Antwerpen)

Infante Isabella omschreef haar rond 1622-24 als een “betere verdediging” van Antwerpen “dan al de legers die men er zou kunnen verenigen”. Het moge wat verrassend heten dat de verdediging van de Scheldestad op de tengere schouders van deze Spaanse karmelietes rustte, maar ze maakte tijdens de godsdienstoorlogen herhaaldelijk haar reputatie waar. De hulp en bemiddeling van de ‘bevrijdster van Antwerpen’ (1549-1626) zou dan ook in de volgende eeuwen steeds opnieuw worden ingeroepen. In deze presentatie gaan we nader in op hoe ze er in slaagde vijandelijke aanvallen op haar stad af te slaan en hoe haar ‘geestelijke wapenfeiten’ tijdens de beide wereldoorlogen weer in herinnering werden gebracht.
20.20 uur
Constance Teichmann, een devote diva
Helga Van Beeck

De Antwerpse Constance Teichmann (1824-1896), stichtte op 22-jarige leeftijd het kinderziekenhuis Louise-Marie. Haar wens om non te worden werd door haar familie gedwarsboomd. De pittige Constance vond soelaas in het verzorgen van de allerarmsten. Maar er was ook een andere Constance: de muzikante, de gedreven sopraan. Deze lezing focust op Constances eeuwige twijfel tussen een vroom bestaan op de achtergrond als zorgende en een artistiek leven op een podium genietend van de spotlights.
20.40 uur
Slotreflectie
Paula Sörnsen (Voor Kruis en Beeld)
21.00 uur
Receptie

De sprekers

Lieke Smits

Lieke Smits is mediëvist en kunsthistoricus. Ze is verbonden aan het Ruusbroecgenootschap van de Universiteit Antwerpen, waar ze onderzoek doet naar de devotionele cultuur van de laat-middeleeuwse Lage Landen. In 2020 behaalde ze haar doctoraat aan de Universiteit Leiden, waar ze vanaf oktober 2024 werkt aan een nieuw onderzoeksproject over tekst-beeldrelaties in Middelnederlandse gebedenboeken.

Patricia Stoop

Patricia Stoop behaalde haar doctoraat in de Letterkunde aan de Universiteit Antwerpen in 2009. Als postdoctoraal medewerker van het Ruusbroecgenootschap (Universiteit Antwerpen) bestudeert ze aan de hand van prekenverzamelingen en bibliotheekcollecties de reikwijdte van de kennis van vrouwen en de literaire middelen die zij gebruikten om deze uit te drukken.

Helga Van Beeck

Helga Van Beeck studeerde geschiedenis aan de voormalige UFSIA (Universiteit Antwerpen) en KU Leuven. In 1981 studeerde ze af als licentiaat (master) geschiedenis. Verder behaalde ze aan de Leuvense universiteit nog een diploma communicatiewetenschappen. Na een kleine omzwerving in de reclamewereld, koos ze voor het onderwijs en gaf ze bijna 40 jaar les (geschiedenis, cultuurgeschiedenis en communicatie) in het provinciaal onderwijs, hoofdzakelijk in de afdeling toerisme. In 2021 is ze met pensioen gegaan. Ze is medeauteur van de recent verschenen biografie Constance Teichmann – Devote Diva (2024).

Tine Van Osselaer

Tine Van Osselaer is professor in de geschiedenis van de mystiek, devotie en spiritualiteit. Ze is verbonden aan het Ruusbroecgenootschap van de Universiteit Antwerpen en publiceerde de afgelopen jaren onder andere over gestigmatiseerden, de geschiedenis van pijn, emoties en gender. Haar nieuwe boek over de golf Mariaverschijningen in België in de jaren dertig verschijnt volgende lente.