Het interieur en gekende tegelvloer van de Sint-Carolus Borromeuskerk in Antwerpen geschilderd door Wilhelm Schubert van Ehrenberg

Berekende gelovigen?

Schilders, jezuïeten en vernieuwende wiskunde

Dinsdag 10 oktober 2023

wereldvermaarde Rubens en de jezuïeten waren geen onbekenden voor elkaar. De schilder was nauw betrokken bij de afwerking van het ornamentele gedeelte van de Sint-Ignatiuskerk, later omgedoopt tot de Sint-Carolus Borromeuskerk. Minder bekend is dat hij ook illustraties leverde voor het werk over optica van de jezuïet Franciscus Aguilonius, oprichter van de beroemde wiskundeschool in Antwerpen.

Wie de wiskunde in de 17de eeuw bestudeert, kan niet voorbij aan de belangrijke bijdrage die de jezuïeten in Antwerpen hebben geleverd aan de ontwikkeling van deze discipline. Hun samenwerking met schilders als Rubens had verstrekkende gevolgen die hen leidden naar een vernieuwende wiskunde.

In deze lezing staan we stil bij de uitzonderlijke plaats die de wiskunde innam in het programma van de jezuïeten. Hoe komt het dat zij zoveel belangstelling hadden voor wiskunde? Waren zij niet in de eerste plaats gelovigen?

Aan de hand van enkele concrete voorbeelden gaan we vervolgens in op de manier waarop de jezuïeten uit het zeventiende-eeuwse Antwerpen de wiskunde hebben uitgebouwd en hervormd. En hoe hun banden met tal van schilders daarin een belangrijke rol speelden. Projectieve meetkunde, het Probleem van Alhazen over beeldvorming in een gekromde spiegel, de exacte oppervlakte van een cirkel… voor wiskundigen zijn dit vraagstukken om duimen en vingers bij af te likken. En telkens hadden jezuïeten een beslissende invloed.

Begint het u te duizelen? Geen nood. Tijdens deze lezing gaan we op een niet-technische wijze in op het vernieuwende werk van de Antwerpse jezuïeten-wiskundigen uit de zeventiende eeuw.

Deze lezing maakt deel uit van de reeks ‘Grote vragen’ over de vraagstukken van vroeger en nu, die UCSIA programmeert voor het stadsfestival Barokke Influencers. De reeks spiegelt onze samenleving aan die van de barok. De woelige zeventiende eeuw met al zijn uitdagingen en kansen toont meer gelijkenissen met onze tijd dan we misschien zouden denken. Het programma van het najaar focust op onderwijs en wetenschappen en de rol en impact van de missies.

Ben je geïnteresseerd in wiskunde en onderwijs? Beluister dan zeker ook de Barokke Influencers-podcast over wiskunde en de wiskundig pionier en jezuïet Franciscus Aguilonius met David Eelbode!

Over Ad Meskens

Ad Meskens is lector wiskunde aan de Lerarenopleiding van de AP Hogeschool. Hij is een specialist in de geschiedenis van de wiskunde in de Nederlanden. De bijdrage die de jezuïeten hebben geleverd aan de ontwikkeling van de wiskunde in de zeventiende eeuw kent hij bijzonder goed. In 2021 publiceerde hij er een omvangrijke studie over onder de titel ‘Between Tradition and Innovation. Gregorio a San Vicente and the Flemish Jesuit Mathematics School’ (Brill). Eerder bracht hij al een boek uit over de sociale positie van leerkrachten wiskunde in de zestiende eeuw (‘Practical Mathematics in a Commercial Metropolis’ – Springer, 2013). Ad Meskens is een actief lid van de Vlaamse Vereniging voor Wiskunde Leraars en zet heel sterk in op de verspreiding van deze boeiende kennis bij het bredere publiek.