Wiskunde en wetenschappen als kunst voor morgen

Lezing op woensdag 25 oktober 2023

Wiskunde en wetenschappen waren voor jezuïeten in de 17de eeuw zo belangrijk dat ze er speciaal een school voor oprichtten in Antwerpen. Vandaag hebben wiskunde en wetenschappen niets aan belang ingeboet. In twee boeiende lezingen met een afrondend panelgesprek laten Ann Dooms en Manuel Sintubin zien hoe ze van onschatbare waarde zijn om de uitdagingen van morgen aan te pakken. En dus hoe cruciaal ze zijn voor de vorming van onze jongeren.

Al van bij hun ontstaan erkenden de jezuïeten de relevantie van het onderwijs als een sturende kracht voor de toekomst. Onderricht van de generaties van morgen gaf hun de mogelijkheid om een blijvende impact te hebben op de samenleving. De jezuïeten onderscheidden zich dan ook van andere ordes doordat ze, ook vandaag, intensief inzetten op onderwijs. In dat onderwijs voorzagen (en voorzien) ze een belangrijke rol voor wiskunde (te verstaan in een brede zin, met een toepassingsgebied dat onder meer boekhouding, astronomie, chronologie, navigatie, fysica en ingenieurswetenschappen omvatte). Meer nog, het belang van wiskunde gebruikten de jezuïeten zelfs als argument om in de 17e eeuw een jezuïetencollege in Antwerpen op te richten. Hun aandacht voor de wiskunde en de wetenschappen was ingegeven vanuit de overtuiging dat ze onmisbaar waren voor het beantwoorden van de maatschappelijke uitdagingen uit die tijd.

Ook vandaag spelen wiskunde en wetenschappen een belangrijke rol bij het onderzoeken en aanpakken van de grote uitdagingen van onze samenleving. Ze zijn cruciaal voor de vorming van jongeren, waarbij ze zo veel meer zijn dan louter ‘praktische’ of ‘toepassingsgerichte’ wetenschappen. Juist daarom verdienen ze nog steeds een belangrijke plaats in ons onderwijs. Tijdens de lezingenavond ‘Wiskunde en wetenschappen als kunst voor morgen’, laten Ann Dooms, professor wiskunde aan de Vrije Universiteit Brussel, en Manuel Sintubin, geoloog aan de KU Leuven,  zien hoe wiskunde en wetenschappen ook vandaag van onschatbare waarde zijn voor ons onderwijs en de bredere maatschappij. Ann Dooms beargumenteert dat wiskunde en abstract denken als echte kunsten de verbeelding zodanig stimuleren dat ze ongekende patronen blootleggen en het onmogelijke mee werkelijkheid helpen worden. Manuel Sintubin toont daarnaast aan dat de wetenschappen onze blik op de menselijke tijd op aarde fundamenteel hebben veranderd, maar dat diezelfde menselijke aanwezigheid op aarde een onuitwisbare impact heeft op de geologische ontwikkeling van de planeet. Onze acties van vandaag laten diepe sporen na, en juist daarom moeten we in heel andere tijdsschalen leren denken om de toekomst van de (mens op) aarde vorm te geven.

Na afloop van de twee lezingen modereert Greet Van Thienen een panelgesprek met Ann Dooms en Manuel Sintubin.

Deze lezing maakt deel uit van de reeks ‘Grote vragen’ over de vraagstukken van vroeger en nu, die UCSIA programmeert voor het stadsfestival Barokke Influencers.

Those Who Can Imagine Anything, Can Create the Impossible

Doorheen onze geschiedenis heeft wiskunde dan ook een prominente plaats gekregen in ons onderwijs. In de 17de eeuw zorgden de jezuïetenprofessoren – die onder andere in contact stonden met Galileo – voor nog meer diepgang in het vak binnen hun colleges. Zij zagen als geen ander het nut van een gedegen kennis en kunde van wiskunde. Het proberen oplossen van praktische problemen zorgt, ook vandaag, steeds opnieuw voor nieuwe wiskundige concepten die op hun beurt uit nieuwsgierigheid weer verder worden uitgediept en vervolgens leiden tot toepassingen die men initieel totaal niet voor ogen had. Zo zorgde het oplossen van vergelijkingen voor de wiskunde waarmee de robotarmen van morgen zullen bewegen, terwijl het proberen begrijpen van de beweging van planeten onze zelfrijdende auto helpt realiseren.

In de wiskunde worden patronen gezocht, gevonden en bewezen. De kunst van het abstraheren geeft ons telkens opnieuw nieuwe inzichten en middelen waar we al dan niet onverwacht later weer de vruchten van plukken. Wanneer we aan de wiskundige gereedschapskist ook enorme computerkracht en een massa data toevoegen, lijkt ook het onmogelijke mogelijk te worden.

Denken als een berg

Wat ooit tijdloos was, werd ‘tijdvol’, had een verhaal te vertellen. Die ‘tijdvolheid’, een besef van onze plaats in diepe tijd, zowel in het verleden dat ons gemaakt heeft, als de toekomst die we grotendeels zelf in handen hebben, vormt nu de sleutel om de planetaire uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden, aan te pakken. En het vormgeven van zo’n tijdgeletterde maatschappij, die in staat is over intergenerationele tijdschalen duurzame keuzes te maken, begint in het onderwijs. Hierin spelen de (historische) wetenschappen een cruciale rol. Zij laten onze jongeren immers toe te dromen van een betere toekomst door toekomstige werelden te creëren. Deze toekomstige werelden zijn echter geen sciencefiction, maar wel uitgedachte scenario’s gefundeerd in de wetenschap.

We leven in het antropoceen, op het snijvlak van diepe tijd en het nu, op het snijvlak van de menselijke en aardse geschiedenis. Geconfronteerd met de planetaire uitdagingen, komt nu echter meer dan ooit de onmacht van het kortetermijndenken, als het ware ingebakken in onze genen, bloot te liggen. Het wordt dringend tijd om ons te bezinnen over onze nalatenschap en de manier waarop de mens als geologische kracht meeschrijft aan de toekomst van onze planeet. Dit betekent dat we ons kortetermijndenken moeten overstijgen. We moeten ons synchroniseren met Planeet Aarde. Enkel door te leren ‘denken als een berg’ kunnen we ons verzekeren van een nalatenschap in het aardse verhaal waarvoor we ons niet moeten schamen.

Andere ‘Grote Vragen’ van het stadsfestival ‘Barokke Influencers’