Wiskunde en wetenschappen als kunst voor morgen

Woensdag 25 oktober 2023

Al van bij hun ontstaan erkenden de jezuïeten de relevantie van het onderwijs als een sturende kracht voor de toekomst. Onderricht van de generaties van morgen gaf de jezuïeten de mogelijkheid om een blijvende impact te hebben op de samenleving. De jezuïeten onderscheidden zich dan ook van andere ordes doordat ze, ook vandaag nog, intensief inzetten op onderwijs. In dat onderwijs voorzagen (en voorzien) de jezuïeten een belangrijke rol voor wiskunde (te verstaan in een brede zin, met een toepassingsgebied dat onder meer boekhouding, astronomie, chronologie, navigatie, fysica en ingenieurswetenschappen omvat). Meer nog, het belang van wiskunde gebruikten de jezuïeten zelfs als argument om in de 17e eeuw een jezuïetencollege in Antwerpen op te richten.. Hun aandacht voor de wiskunde en de wetenschappen was ingegeven vanuit de overtuiging dat ze onmisbaar waren voor het beantwoorden van de maatschappelijke uitdagingen uit die tijd.

Ook vandaag vormen wiskunde en wetenschappen uitgangspunten voor het onderzoeken en aanpakken van de zogenoemde ‘wicked problems’ in onze huidige samenleving. Daarmee nemen wiskunde en wetenschappen een fundamentele rol in in ons onderwijs en in de vorming van jongeren, waarbij ze zo veel meer zijn dan louter ‘praktische’ of ‘toepassingsgerichte’ wetenschappen. . In de lezing ‘Wiskunde en wetenschappen voor morgen’, benadrukken Ann Dooms, professor wiskunde aan de Vrije Universiteit Brussel, en Manuel Sintubin, geoloog aan de KU Leuven, die cruciale rol die wiskunde en wetenschappen ook vandaag hebben in ons onderwijs en de bredere maatschappij. Ann Dooms (VUB) beargumenteert dat wiskunde en abstract denken als echte kunsten de verbeelding zodanig stimuleren dat ze ongekende patronen blootleggen en het onmogelijke mee werkelijkheid helpen worden. Manuel Sintubin (KU Leuven) toont daarnaast aan de wetenschappen onze blik op de menselijke tijd op aarde fundamenteel hebben veranderd, maar dat diezelfde menselijke aanwezigheid op aarde een onuitwisbare impact heeft op de geologische ontwikkeling van de planeet. Onze acties van vandaag laten diepe sporen na, en juist daarom moeten we in heel andere tijdsschalen leren denken om de toekomst van de (mens op) aarde vorm te geven.

Those Who Can Imagine Anything, Can Create the Impossible

Ann Dooms (Vrije Universiteit Brussel)

Dankzij de Babyloniërs en hun kleitabletten weten we dat de mens al 5000 jaar geleden al wiskundig kon denken om problemen op te lossen. Volgens Galileo Galilei lukt dat zo goed omdat wiskunde de taal is waarin de natuur tot ons spreekt. Simon Stevin noemt wiskunde “de kunst van het zekere”, vandaar ook de Nederlandse benaming ‘wiskunde’.

Het proberen oplossen van praktische problemen zorgt, ook vandaag, steeds opnieuw voor nieuwe wiskundige concepten, die op hun beurt uit nieuwsgierigheid weer verder worden uitgediept en vervolgens leiden tot toepassingen die men initieel totaal niet voor ogen had. Zo zorgde het oplossen van vergelijkingen voor de wiskunde waarmee de robotarmen van morgen zullen bewegen, terwijl het proberen begrijpen van de beweging van planeten onze zelfrijdende auto helpt realiseren. In de wiskunde worden patronen gezocht, gevonden en bewezen. De kunst van het abstraheren geeft ons telkens opnieuw nieuwe inzichten en middelen waar we al dan niet onverwacht later weer de vruchten van plukken. Wanneer we aan de wiskundige gereedschapskist ook enorme computerkracht en een massa data toevoegen, lijkt ook het onmogelijke mogelijk te worden.

Denken als een berg

Manuel Sintubin (KU Leuven)

Een groot deel van onze geschiedenis heeft de mens zich als een ‘ongeletterde in de tijd’ een weg gebaand door de natuurlijke omgeving. Het is wachten tot de wetenschappelijke doorbraken in de 20e eeuw alvorens de ware ouderdom van de aarde achterhaald werd. En plots werden de limieten van de tijd doorbroken. Het aardse verhaal ontplooit zich nu in een onmetelijke zee van tijd. En de mens? Die werd herleid tot een akkefietje in dit aardse verhaal. Wat ooit tijdloos was, werd ‘tijdvol’, had een verhaal te vertellen. Die ‘tijdvolheid’, een besef van onze plaats in diepe tijd, zowel in het verleden dat ons gemaakt heeft, als de toekomst die we grotendeels zelf in handen hebben, vormt nu de sleutel om de planetaire uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden, aan te pakken. En het vormgeven van zo’n tijdgeletterde maatschappij, die in staat is over intergenerationele tijdschalen duurzame keuzes te maken, begint in het onderwijs.

We leven in het antropoceen, op het snijvlak van diepe tijd en het nu, op het snijvlak van de menselijke en aardse geschiedenis. Geconfronteerd met de planetaire uitdagingen, komt nu echter meer dan ooit de onmacht van het kortetermijndenken, als het ware ingebakken in onze genen, bloot te liggen. Het wordt dringend tijd om ons te bezinnen over onze nalatenschap en de manier waarop de mens als geologische kracht meeschrijft aan de toekomst van onze planeet. Dit betekent dat we ons kortetermijndenken moeten overstijgen. We moeten ons synchroniseren met Planeet Aarde. Enkel door te leren ‘denken als een berg’ kunnen we ons verzekeren van een nalatenschap in het aardse verhaal waarvoor we ons niet moeten schamen.

Sprekers

Locatie: De Studio