Diversiteitssensitief maatschappijbetrokken onderwijs

door Julie Bertone (VUB)

Afgelopen decennia onderging onze samenleving een demografische transitie. Vlaanderen werd superdivers, zeker haar steden. Uit onderzoek blijkt dat deze realiteit tot op heden onvoldoende wordt weerspiegeld in het onderwijslandschap. Inzetten op leren in én voor diversiteit (SIerens en Van Avermaet, 2016) vormt dan ook één van de prioritaire werkpunten voor ons hoger onderwijs, nodig om de huidige generatie voor te bereiden op de complexe samenleving van morgen (Vlaamse Onderwijsraad, 2019).

Werken aan diversiteit in onderwijs vergt een integrale aanpak: van doelgerichte aanpassingen in het curriculum en cursusinhoud, tot aangepaste prioriteiten en procedures in schoolbeleid en -organisatie. Het gaat zowel om het wegwerken van drempels als het initiëren van een cultuuromslag (Geldoff, 2016). Maatschappijbetrokken onderwijsstrategieën – onderwijs dat een brug slaat tussen academisch leren en maatschappelijk engagement – bieden hiertoe diverse opportuniteiten. Studenten doen betekenisvolle leerervaringen op in een authentieke leeromgeving en zetten hun academische expertise en competenties in om tegemoet te komen aan reële maatschappelijke uitdagingen. Centraal staan de actieve ideeënuitwisseling en betekenisonderhandeling tussen student en docent, tussen studenten onderling, studenten en professionals, (actieve) burgers en/of beleidsmakers.

De recente onderzoeksliteratuur bevestigt de meerwaarde van maatschappijbetrokken onderwijs. Studenten verwerven academische kennis en competenties en leren deze toe te passen op (complexe) maatschappelijke vraagstukken. Ze komen in contact met diverse maatschappelijke groepen en ontwikkelen competenties die hen in staat stellen om te gaan met reële maatschappelijke noden. Zowel discipline specifieke als transversale competenties worden aangescherpt: vrije oordeelsvorming, diversiteitsdenken, competenties die bijdragen aan levenslang leren, leiderschap, interculturele samenwerkings- en communicatievaardigheden (Carlisle et al., 2017). Maatschappijbetrokken onderwijsstrategieën maken het voor docenten mogelijk om hun professioneel netwerk uit te breiden, vakinhouden te actualiseren en hun wetenschappelijke expertise toe te passen op levensechte contexten (Tremblay, 2017). Omgekeerd brengt het maatschappelijke kennis en actoren naar de opleiding, waardoor onderwijs en onderzoek beter kunnen worden afgestemd op actuele ontwikkelingen, inzichten en uitdagingen (Chupp & Joseph, 2010). Maatschappijbetrokken onderwijsprogramma’s kunnen bijdragen aan versterkte beleidsparticipatie en meer transparante beleidsvoering (Bringle, 2017). In hun meest geavanceerde vorm worden ze beschouwd als een ‘collectief leerproces’ met ‘collectieve impact’: studenten, professionals, burgers en beleidsmakers nemen deel aan een gedeeld proces van kenniscreatie en -transfer, afgestemd op lokale sociaal-ecologische uitdagingen (Kania & Kramer, 2011).

Maatschappijbetrokken onderwijsbenaderingen vragen om een kritisch ontwerp gebaseerd op feitenonderzoek, actief luisteren en diversiteitsbewuste samenwerking.

Hoe benut je diversiteit aan ervaringen, kennis en leerstijlen zo optimaal mogelijk?
Welke methoden zet je in om aandacht en respect voor minderheidsstemmen en -standpunten te stimuleren?
Welke tools kan je inzetten om samen te leren, te organiseren, analyseren, creëren?
Hoe creëer je verbinding en krachtige, lerende systemen in je studentengroepen?

Deze workshop wil aan de hand van een aantal immersieve oefeningen verduidelijken op welke manier maatschappijbetrokken onderwijs en communicatietools elkaar kunnen versterken. We vertrekken van recent onderzoek en eigen praktijkervaringen en willen zinvol bijdragen tot meer bewustzijn van het nut van deze tools, waarom, wanneer en hoe je ze best gebruikt om op een zinvolle manier complexe maatschappelijke vraagstukken aan te pakken.